महाविदूषी गार्गी
महाविदूषी गार्गी वैदिक परम्पराकी गौरवमयी नारी
परिचय
गार्गी वैदिक कालकी एक महान स्त्री विद्वान थिइन् । उनी स्त्री शिक्षा, बुद्धि, र आध्यात्मिक गहन चिन्तनको प्रतिक हुन् । वैदिक युगमा जब महिलाहरूले विद्या, वेदाध्ययन र शास्त्रार्थमा हिस्सा लिन सक्थे, त्यतिबेला गार्गीको विद्वता सम्पूर्ण आर्यावर्तमा चर्चित थियो ।
उनको नाम 'गार्गी' हुनुको कारण गर्ग गोत्रमा जन्मिएको हो । उनलाई गार्ग्य वंशकी सन्तान पनि मानिन्छ ।
गार्गीको शिक्षा र विद्वता
गार्गी वेद, उपनिषद्, ब्रह्मविद्या, आत्मविद्या, दर्शनशास्त्र, ब्रह्मज्ञान जस्ता गम्भीर विषयमा अत्यन्त पारंगत थिइन् । उनको उल्लेख खासगरी बृहदारण्यक उपनिषद्मा भेटिन्छ, जहाँ उनले याज्ञवल्क्यसँग ब्रह्मविद्या सम्बन्धी गहिरा प्रश्नहरू सोधेर आफ्नो अद्वितीय बुद्धि प्रस्तुत गरेकी थिइन् ।
उनको अध्ययनस्तर यति उच्च थियो कि उनले ब्रह्माण्डको मूल तत्व, आत्मा र ब्रह्मको सम्बन्ध, सृष्टिको रहस्य जस्ता कठिन प्रश्नहरूसमेत शास्त्रीय ढंगले उठाएको पाइन्छ ।
मिथिलाको राजसभा र शास्त्रार्थ
याज्ञवल्क्यसँगको ऐतिहासिक संवाद मिथिलाका राजा जनकद्वारा आयोजित यज्ञीय विद्वत् सभामा भएको थियो । यस सभामा एक हजार गाई र सुनका थैली पुरस्कार स्वरूप राखिएको थियो । जब अन्य विद्वान मौन भए, तब गार्गीले याज्ञवल्क्यलाई चुनौती दिइन् ।
उनका प्रश्नहरू अत्यन्त दार्शनिक थिए –
- ब्रह्म के हो?
- सृष्टि कसरी आरम्भ भयो?
- आत्माको स्वरूप के हो?
- ब्रह्मलाई कसरी जानिन्छ?
याज्ञवल्क्यले धेरै उत्तर दिए, तर अन्ततः एक प्रश्नमा मौन भए। त्यो मौनता गार्गीको विजय थिएन, त्यो दार्शनिकताको गहिराइ थियो । गार्गीले विनम्रतापूर्वक त्यो विषय त्यहीँ टुंग्याइन्, जुन उनका विवेक, संस्कार र उदार चरित्रको प्रमाण हो ।
४. गार्गीको धार्मिक र सांस्कृतिक योगदान
- उनले स्त्रीको शास्त्राधिकारलाई व्यवहारमा प्रमाणित गरिन् ।
- उनले ‘आत्मविद्या’ र ‘ब्रह्मज्ञान’लाई नारीका लागि पनि सुगम बनाउने मार्ग प्रशस्त गरिन् ।
- उनको प्रश्नावली आज पनि दर्शनशास्त्र र वेदान्तको अध्ययनमा मार्गदर्शक मानिन्छ ।
गार्गी र ब्रह्मवादिनी परम्परा
वैदिक युगमा गार्गी जस्ती नारीहरूलाई ब्रह्मवादिनी भनिन्थ्यो, जसले ब्रह्मविद्या अध्यापन गर्थिन्, वेदपाठ गर्थिन् र शास्त्रार्थमा संलग्न हुन्थिन् ।
ब्रह्मवादिनी परम्परामा अन्य प्रमुख नामहरू –
- मैत्रेयी (याज्ञवल्क्यकी पत्नी)
- लोपामुद्रा
- घोषा
- अपाला
- रोमशा आदि
यी सबै महिलाहरूले स्त्री शिक्षाको महत्त्व, तत्त्वचिन्तन र आध्यात्मिक ऊँचाइको अभ्यास गरेर वैदिक सभ्यतालाई समृद्ध पारेका थिए । गार्गी यस परम्पराकी सर्वोच्च प्रतीक थिइन् ।
गार्गीको सन्देश – आजको सन्दर्भमा
- नारी शिक्षा र ज्ञान-अधिकारको लागि गार्गी आज पनि प्रेरणास्रोत हुन् ।
- उनले देखाइन् – यदि अवसर दिइयो भने, नारी पनि ब्रह्मको गहिरो रहस्यको चिन्तन गर्न सक्छिन् ।
- आजको समाजमा गार्गीको स्मरण गर्नुको अर्थ हो – स्त्रीलाई ज्ञान, सोच, र नेतृत्वको सम्मान दिनु ।
७. निष्कर्ष
महाविदूषी गार्गी हाम्रो वैदिक सभ्यताको गौरव हुन् । उनले केवल विद्वता होइन, संस्कार, विनम्रता, र सदाचारको पनि उच्च आदर्श प्रस्तुत गरिन् । उनी आज पनि नेपाली माटोको एक अमूल्य निधि हुन्, जसको नामले नारी सशक्तीकरणको असल परिभाषा प्राप्त गर्छ ।
Comments
Post a Comment